Παναγιώτης Τσολακάκης                                                             Panagiotis Tsolakakis

Με αφορμή το πείραμα του Weißenhof

ένα μικρό σχόλιο για τον ουτοπικό σχεδιασμό, την υποκειμενικότητα του παρατηρητή και τα μέσα - 2016

Ο συνολικά οργανωμένος σχεδιασμός οικιστικών συνόλων αποτέλεσε ήδη από την αρχαιότητα ένα πεδίο έρευνας και προτάσεων, στο οποίο όχι μόνο λαμβάνονται υπ’ όψιν οι ανάγκες του πληθυσμού, αλλά και προτείνονται λειτουργικά, κοινωνικά, πολιτικά/διοικητικά και αισθητικά πλαίσια.
Στην ιστορίας της αρχιτεκτονικής και της τέχνης απαντάται πλήθος τέτοιων προτάσεων συνολικού σχεδιασμού οικισμών, πόλεων, αλλά και κοσμοθεωριών μέσω δομημένων κατασκευών και περιβάλλοντος. Χαρακτηριστικά ιστορικά παραδείγματα αποτελούν οι έρευνες-προτάσεις των Claude-Nicolas Ledoux, Tony Garnier, της Ρωσικής Πρωτοπορίας και των Φουτουριστών.
Κορυφαίο και σε μεγάλο βαθμό πραγματοποιημένο παράδειγμα αποτελεί βέβαια η μοντέρνα αρχιτεκτονική. Στη δεκαετία του 1920 σχεδιάζονται και οικοδομούνται στην Ευρώπη πρότυποι οικισμοί, ως καθολικές προτάσεις για την στέγαση, αλλά και για τη διαμόρφωση της καθημερινότητας και του τρόπου ζωής των ανθρώπων, με κορύφωση ίσως τον οικισμό Βάισενχοφ (Weißenhofsiedlung) στη Στουτγκάρδη, το 1927, στον οποίο συνεργάστηκαν οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι του μοντέρνου κινήματος, με επί κεφαλής τον Mies van der Rohe.
Τέτοιοι σχεδιασμοί, ωστόσο, παρότι προτάθηκαν από τους δημιουργούς τους ως βέλτιστοι και ίσως ιδανικοί για τα δεδομένα και τις ανάγκες, μετά την εκτεταμένη εφαρμογή τους αποδείχθηκαν όχι μόνο προβληματικοί ως προς τη λειτουργία τους, αλλά και συχνά ως προς την αισθητική τους, αποδεικνύοντας της αποτυχία του όλου εγχειρήματος και θέτοντας σε αμφισβήτηση τις προσπάθειες στις οποίες συγκεκριμένα υποκείμενα-ειδήμονες-οραματιστές αναλαμβάνουν τη διαμόρφωση των συνθηκών, τις οποίες (δηλώνουν ότι) πιστεύουν ως ικανές, αν όχι ιδανικές για τους άλλους.
Την αποτυχία του αποτελέσματος τόσο υποκειμενικών και φαινομενικά ουτοπικών ως τις προθέσεις τους προσωπικών οπτικών και προτάσεων διερευνά η παρούσα εργασία, στην οποία η μακέτα ενός τέτοιου οικισμού, στην κάτοψη του Weißenhofsiedlung, αναπτύσσεται μέσω της οπτικής ενός εσωτερικού υποκειμενικού παρατηρητή, τοποθετημένου σε ορισμένο σημείο στο κέντρο της. Από το σημείο εκείνο εξασφαλίζεται γι’ αυτόν μια ορθή και παρουσιάσιμη εικόνα που να δικαιολογεί το σχεδιασμό του. Η προοπτική παραμόρφωση, όπως γίνεται από εκεί αντιληπτή, μετατρέπεται σε φόρμα, που παραπέμπει στην προοπτική των εξπρεσιονιστών. Το αποτέλεσμα αυτό μοιάζει λογικό μόνο από το κεντρικό αυτό σημείο, όπου οι κλίσεις των ευθειών «συντονίζονται» με τις αναμενόμενες κλίσεις της προοπτικής.
Ως αποτέλεσμα, έχουμε μία προβαλλόμενη δισδιάστατη εικόνα, προερχόμενη από μια πολύ συγκεκριμένη οπτική γωνία, και άπειρες τρισδιάστατες εικόνες απτές στον εξωτερικό παρατηρητή, αλλά ελλιπείς και παράδοξες. Το θέμα του έργου βρίσκεται ακριβώς σε αυτή την αντίθεση: από τη μία αυτό που μάς λένε ότι βλέπουμε, κι από την άλλη αυτό που πραγματικά βλέπουμε. Και μάλιστα σε κάτι που προτείνεται ως ιδανικό.
Τέλος, η διαμεσολάβηση της κάμερας για την προβολή της παρουσιάσιμης εικόνας του εσωτερικού παρατηρητή, θίγει το ζήτημα της αντικειμενικότητας των μέσων στη μετάδοση της πληροφορίας.

 

This work is a model of a housing estate, partly based on the plans and the forming solutions of the Weissenhof Estate, an existing estate presented in Stuttgart, Germany, in 1927, as a modern and ideal housing proposal.
The presented model is developed from the viewpoint of an inner observer positioned at its center. The perspective distortion, as it is perceived by the inner observer, forms these structures/buildings. So, from this central viewpoint, distortion is being perceived as natural and normal. However, from any other viewpoint, the external observers view the model as a meaningless mass of buildings’ elements or ruins. At the same time, part of an ideal estate coming out of this mass is projected via a camera connected to the inner observer’s point onto a screen. The heart of the work lies in the interplay between these two perspectives.